ÇİFTÇİ BROŞÜRÜ
Sayı : Mayıs 2005
ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİ
TEŞEKKÜRLER
Merkezimizin faaliyetlerini maddi ve manevi destekleyen Çukurova Üniversitesi Rektörlüğüne, "Çilek Yetiştiriciliği" konusu ile ilgili yapmış olduğu katkılarından dolayı Ç.Ü Bahçe Bitkileri Bölümünden Sn. Prof.Dr. Ahsen Işık Özgüven'e ve Sn. Prof.Dr. Nurgül Türemiş'e , Mustafa Kemal Ünv. Bahçe Bitkileri Bölümünden Sn. Prof.Dr. Emine Özdemir'e teşekkür ederiz.
Çilek üzümsü meyveler grubuna giren önemli türlerden biridir. Taze olarak tüketilmesinin yanında işlenerek de tüketilebilen ve vitamince de zengin bir meyvedir. Çilek her yaştaki insanlar tarafından sevilerek tüketilebilen bir meyve olmakla birlikte, reçel, pasta, marmelat, meyve suyu yapımında da kullanılmaktadır. İnsan sağlığı ve beslenme açısından son derece önemli olan bu meyve, yatırımların kısa zamanda geriye dönmesi nedeniyle küçük aile işletmeciliğine de uygundur. Ayrıca değişik iklim ve toprak koşullarında da ekonomik olarak yetiştirilebilmektedir. Çilek, pazarda taze meyvenin az olduğu dönemlerde olgunlaşması nedeniyle de iyi gelir getiren bir üründür. Ülkemizde çilek üretimi 2004 yılında yaklaşık olarak 145.000 ton olarak kaydedilmiştir. Marmara Bölgesinde daha çok derin dondurmaya uygun, diğer bölgelerimizde ise sofralık çilek yetiştiriciliği yapılmaktadır. Akdeniz Bölgesinin erkenci çilek yetiştiriciliği bakımından ayrı bir önemi vardır.
Toprak İsteği
Çilek yetiştiriciliği yapılacak olan arazide tercihen daha önce patlıcan, domates, patates, ve biber gibi çilek bitkisine zarar veren hastalıkları taşıma olasılığı olan sebzelerin yetiştirilmemiş olması istenir. Dikimden önce arazinin derin sürülmesi, düzgün değilse tesviye edilmesi gerekmektedir. Taban suyu yüksek olan yerlerde çilek yetiştiriciliği yaparken çok dikkat etmek gerekir. Şayet taban suyu çok yüksek ise buralarda yetiştiricilik yapmaktan kaçınmak gerekir. Çilek yetiştiriciliğinde en ideal toprak; PH'sı 6.5-7 olan, su tutma kapasitesi düşük, kumlu-tınlı, hafif bünyeli topraklardır.
Taban Gübrelemesi
Yetiştiricilik yapılacak arazide dikimden 1-1.5 ay önce taban gübresi olarak dekara 4-5 ton iyi yanmış çiftlik gübresi verilmelidir. Bunun yanında dekara 10-15 kg saf N düşecek şekilde amonyum nitrat veya amonyum sülfat, 10-15 kg süper fosfat, 40-50 kg potasyum sülfat verilmelidir.
Fide Dikimi
Dikimde kullanılacak fideler kesinlikle meyve üretim parsellerinden alınmamalıdır. Çünkü bu fideler meyve üretim parselinde olabilecek her türlü hastalık ve zararlılarla bulaşık olacağından bu hastalıklar yeni kurulacak parsellere taşınmış olur. Dikimler seddeler üzerinde yaklaşık 15 cm derinliğinde ve 10-12 cm çapında açılan çukurlara yapılır. Fideler bu çukurlara kökleri kıvrılmadan dikilmelidir. Dikimden hemen sonra can suyu mutlaka verilmelidir.
Başlıca Dikim Teknikleri
- Tüplü Taze Fide ile Yetiştiricilik
Bu yöntemde çilek fidesi yetiştiriciliği yapılan bahçelerde , nisan-mayıs-haziran aylarında oluşan yavru bitkiler steril ( hastalık ve zararlı bulunmayan) yetiştirme ortamlarında , sisleme ile plastik torbalarda köklendirilir. Temmuz-ağustos aylarında esas yerlerine dikimi yapılan bu bitkilerden, kullanılan çeşide bağlı olarak dona karşı önlem alınan seralarda yapılan yetiştiricilikte , kasım aralık aylarından itibaren meyve alınabilir.
- Mini Tüplü Taze Fide ile Yetiştiricilik
Mini tüplü fide ile yapılan sonbahar dikiminde de erken meyve eldesi mümkün olmaktadır. Bu sistemde kolların köklendirilmesi tüplü taze fide ile yetiştiricilikte olduğu gibidir, ancak köklendirme işlemi temmuz -ağustos aylarında olmakta, esas yerlerine dikim tarihi biraz daha geç (eylül ayında ) olmaktadır.
- Yayla Fidesi ile Yetiştiricilik (Sonbahar dikimi)
Sonbahar dikim sisteminde meyvelerin daha erken meyveye yatmasını sağlamak için fideler yayla bölgelerde yetiştirilmekte ve böylece bunların daha erken dönemde çiçek tomurcuğu oluşturmasından yaralanılmaktadır. Fideler dikilecekleri günden bir gün önce araziden sökülür, fazla yaprakları temizlenir, fungusitli çözeltiye batırılıp fazla suları süzüldükten sonra dikilir.
- Frigo Fide ile Yetiştiricilik
4.1. Yaz Dikimi
Çileklerde en bol ürün bu dikim sisteminden alınmaktadır. Dikimler temmuz-ağustos aylarında yapılır. Dikimde daha önceden ( aralık-ocak aylarında) araziden sökülüp, -2 °C'de depolanan frigo (soğuklandırılmış) bitkiler kullanılmaktadır. Frigo bitkiler ağızları hava almayacak şekilde sıkıca kapatılmış ve kalitelerine göre ayrılmış 500, 1000 ve 1500'lük polietilen torbalarda muhafazaya alınır. Depodan çıkarıldıktan sonra bu fidelerin en kısa zamanda araziye dikilmeleri gerekmektedir. Fideler kesinlikle güneşte ve kuru durumda bırakılmamalıdır. Fidelerin dikimden önce bir gece suda bekletilmeleri iyi bir tutum için zorunludur. Eğer dikim birkaç gün sürecekse, fideler nemlerini kaybetmeyecekleri şekilde (+4 °C'de ) 2-3 gün bekletilebilir. Ancak dikimlerin en kıssa zamanda yapılması gerekmektedir.
Şekil 1. Tüplü Taze Fide Dikimi |
Şekil 2. Yaz Dikimi |
4.2. İlkbahar Dikimi
Kışları soğuk geçen yerlerde tercih edilen bir dikim sistemidir. Dikim frigo fidelerle bahar aylarında ( nisan-mayıs) yapılır. Dikimin yapılma şekli yaz dikiminde belirtildiği gibidir. Bu dikim sisteminden de yaz dikimine yakın ürün almak mümkündür.
Malçlama
Çilek yetiştiriciliğinde malçlama çok önemli olup, mutlaka yapılmalıdır. Malçlama temiz meyve elde etmek, erkenciliği sağlamak ve yabancı ot çıkışını engellemek için yapılan örtü altına alma olayıdır. Malç olarak genelde siyah plastik kullanılmaktadır.
Hastalık ve Zararlılar
Önemli çilek hastalıkları şunlardır :
Yaprak leke hastalığı, yaprak yanıklığı, Botrytis meyve çürüklüğü, külleme, verticillium solgunluğu, kırmızı kök çürüklüğü, gövde çürüklüğü, antraknoz' dur. Mantari hastalıklar ile mücadelede fungusidler (mantar öldürücü ilaçlar) , kök hastalıkları için toprak ilaçlaması yapılmalıdır. Ayrıca hastalıksız fide kullanımı, dayanıklı çeşit seçimi, temiz toprağa dikim havalandırma vb. kültürel önlemlerde hastalıklardan korunmada önemlidir.
Başlıca çilek zararlıları kırmızı örümcek, yaprak bitleri ve nematodlardır. Kırmızı örümcekle mücadelede uygun toprak seçimi, hastalığa dayanıklı çeşitler kullanma vb. kültürel önlemlerle birlikte, kimyasal ilaçlama uygulanmaktadır. Yaprak bitleri ise kimyasal ilaçlamayla kolayca kontrol altına alınır. Nematodlarla mücadelede dikim öncesi ilaçlama, ya da temiz fide kullanımı, bulaşık bitkilerin sökülerek atılması gibi önlemler alınabilir.
Sulama
Çilek yetiştiriciliğinde sulama suyu miktarı ile sulama zamanı çok önemlidir. Çünkü çilek kökleri suya karşı aşırı duyarlıdır. Aşırı sulama sonucunda kloroz (sarılık) ve mantarsal hastalıklar ortaya çıkar. Frigo (soğuklandırılmış) fidelerle yapılan gerek yaz gerek ilkbahar dikiminde dikim sırasında ve tomurcuklar oluşuncaya kadar yağmurlama sulama, çiçek ve meyve döneminde ise gerek toprak altından ve gerek toprak üstünden damla sulama yapılması önerilir.
Derim Ambalajlama ve Saklama
Çilek en uygun zamanda toplanmalıdır. Tamamen kırmızı renk alan çilek olgunlaşmış demektir. Çilek fazla olgunlaştığı taktirde pazar değeri fazla olmamakta ve nakliyatı da zor olmaktadır.
Derim , , günün erken saatlerinde yapılmalıdır. Çilekler; meyveden tutmadan meyve, el ayası içine gelecek şekilde, sapı 1 cm bırakılarak tırnakla kesilir. Kesilen meyveler 500 ve 250 gr'lık plastik yada karton kutularda pazara sunulur. Çilekler 0-+2°C'de 8 gün veya +5°C'de 2-4 gün, muhafaza edilebilir.
Ç.Ü. Tarımsal Yayım, Arş. ve Uyg. Merk.Müd.
Prof.Dr. Yaşar GÜRGEN
Telefon ve Faks: 0 322 338 67 46
