ÇİFTÇİ BROŞÜRÜ

Sayı : Şubat 2007  

MANTAR YETİŞTİRİCİLİĞİ

TEŞEKKÜRLER

Merkezimizin faaliyetlerini maddi ve manevi destekleyen Çukurova Üniversitesi Rektörü Sayın Prof.Dr. Alper AKINOĞLU'na ve yapmış olduğu katkılarından dolayı Prof.Dr. Saadet BÜYÜKALACA'ya teşekkür ederiz.

 

 

 

Mantar proteince zengin olması yanında insan sağlığını koruyucu B1, B2, B5, B7,, mineral maddelerden kalsiyum, demir, fosfat, potas ve bakır bakımından zengin bir besin maddesidir. Karbonhidrat ve yağ oranın düşük olması nedeniyle dengeli beslenme yönünden yemeklik mantar bir diyet gıda olarak önerilmektedir. Bu günlerde ülkemizde mantarcılık sektörü önemli gelişme göstermektedir.

Mantar, toprak altı ve toprak üstü organları olmak üzere iki bölümden oluşur. Toprak altı organları diğer bitkilerde köklerin üstlendiği görevleri yerine getiren misellerdir. Miseller mantarın bulunduğu ortamda tutunabilmesini ve ortamda bulunan su ile suda çözülmüş besin maddelerinin alınmasını sağlar. Tüketilen kısmı olan toprak üstü organları ise sap ve şapkadan oluşur. Şapkalar beyaz ve açık kahverengi olup, 3-5 cm çapındadır. Şapkanın alt kısmında lameller bulunur. Mantarlarda üreme lameller üzerinde oluşan sporlar ile olup, mantar küçükken lameller açık ya da koyu pembe, tam gelişme çağında ise açık ya da koyu kahverengidir.

Mantar yetiştiriciliğinde kasa, ranza ve torba olarak adlandırılan 3 sistem kullanılır.

Mantarlar klorofil içermedikleri için diğer bitkilerde örneğin meyve ağaçları ve sebzelerde olduğu gibi özümleme yapamazlar. Bu nedenle mantarın beslenmesi diğer bitkilerden çok farklıdır. Mantar, kendisi için gerekli tüm besinleri bulunduğu ortamdan hazır olarak sağlamak zorundadır. Mantarların beslenmesi için gerekli olan ortam çeşitli organik maddelerin ayrıştırılması ve bazı b esin maddelerinin ilavesi sonucu özel yöntemlerle hazırlanır. Özel şekilde hazırlanan bu ortama mantar yetiştiriciliğinde kompost adı verilir.

Mantar yetiştiriciliğinde kullanılan başlıca işlemler aşağıda sıralanmıştır:

-Kompost hazırlama
-Kompost pastörize etme
-Misel ekimi
-I.Misel ön gelişimi
-Örtü toprağının örtülmesi
-II. Misel gelişimi
-Hasat
Bu işlemler aşağıda açıklanmıştır.

Kompost hazırlamada kullanılan malzemeler : 

At gübresi, buğday sapı, çavdar sapı, çeltik sapı, parçalanmış mısır sap ve koçanları, çayır otları, ayçiçeği sapları, pirinç kavuzu, pamuk tohumu küspesi, soya, ayçiçeği, susam unları, zeytinyağı artığı, zeytin pirinası, şeker pancarı melası, bira melası, üzüm cibreleri, tavuk ve güvercin gübreleri, kan ve kemik unu, mezbaha artıkları vb. her türlü organik maddeler ile amonyum nitrat, amonyum sülfat, üre, potasyum nitrat, potasyum sülfat, süper fosfat gibi ticari gübreler (inorganik maddeler) kültür mantarı yetiştiriciliğinde kolaylıkla kullanılabilen materyallerdir. Ayrıca, kompost ortamının pH ayarlamasında ve kompostun yapısının düzeltilmesinde kireç, alçı ve mermer tozu kullanılmaktadır.

Kompost hazırlığının temel amacı, kompost bileşimini oluşturan ham materyallerdeki besinlerin mantarlar tarafından alınabilir forma dönüştürülebilmesi için fermentasyon olayının sağlanmasıdır.

Kompostun fermentasyonundan sonra, misel ekiminden önce, misellerin gelişmesi için uygun bir ortam elde etmek ve mantar misellerine zarar veren hastalık ve zararlıları öldürmek amacı ile pastörizasyon işlemi gereklidir. En etkin yöntem buharla yapılan pastörizasyon işlemidir. Buharla pastörizasyon işlemi, fermantasyonun tamamlanmış olan komposta 5-6 gün süre ile 55-60 oC lik buhar verilerek gerçekleştirilmektedir.

Misel ekimi :

Yukarıdaki özellikleri taşıyan kompost misel ekimi için uygun hale gelmiştir. Misel ekim işlemi pastörize edilmiş temiz kompostun, torbalara doldurulması esnasında bir kat kompost, üzerine bir kat misel, tekrar kompost şeklinde elle yapılabildiği gibi, son zamanlarda teknolojinin gelişmesi ile birlikte büyük işletmelerde bu işlem makine ile yapılarak ekilmiş ve torbalanmış halde üreticilere sunulmaktadır. Ortalama olarak bir ton kompost için 6-7 kg misel kullanılmaktadır.

Misel ön gelişme devresi : 

Bu devre mantar misellerinin komposta ekilmesinden sonra, misellerin içerisinde geliştiği ve misellerin kompostu tamamen sardığı safhadır. Ekimden itibaren kuluçka süresince kompost sıcaklığı 24-25 oC, oda nemi de % 80-90 da tutulmalıdır. Kompost sıcaklığının bu düzeyde tutulabilmesi için oda sıcaklığının 22-23 oC olması gerekir. Kompost sıcaklığı oda sıcaklığından daima 1-2 oC yüksektir. Bu dönemde odanın her tarafında aynı sıcaklığın sağlanması oda havasının çok iyi sirküle edilmesi ile mümkündür. Oda nemini %80-90 larda tutmak için duvarlar ve oda zemini düzenli olarak ıslatılmalıdır. Ayrıca torbalar üzerine kağıt örtülmüşse, hafif sulamalarla, kağıtların sürekli nemli kalması sağlanır.

Misel gelişme döneminde torbaların düzenli olarak kontrol edilmesi gerekir. Sıcaklık ve nem kontrolünün dışında kompost üzerinde oluşabilecek hastalık ve zararlılarda izlenmelidir. Özellikle misel kokusuna gelen küçük mantar sineklerine karşı, oda haftada 1 kez %0,1 lik DDVP ile, ilaçlanmalıdır. Kompost üzerinde görülebilecek yeşil, beyaz ya da sarımsı renkte hastalıklar için benomly (benlate; 150 gr/100 lt su) yada formaldehit (%1'lik) gibi ilaçlar hastalıklı kısımlara atılmalıdır.

Kuluçka dönemi yaklaşık 15-18 gündür. Bu süre için de misel kompostun her yanını sarar ve oda içinde mantar kokusu hissedilir. Sonra misel gelişmesini tamamlayan kompostun üzeri örtü toprağı ile örtülür.

Örtü toprağı hazırlığı :

- Mantar yetiştiriciliğinde örtü toprağı, gelişen misellerin mantar oluşturma aşamasına geçirilmesi için gereklidir.
- Ayrıca örtü toprağı kompostun kurumasını önler, dışarıdan gelebilecek hastalıklara karşı korur ve en önemlisi mantarın su ihtiyacını karşılar.

Örtü toprağı olarak kullanılacak toprakta öncelikle su tutma kapasitesinin yüksek olması istenir. Bu amaçla kullanılabilecek en iyi toprak torf ya da turba dediğimiz topraktır. Kullanılmadan önce toprak parçalanır ve kireç ilavesiyle pH'sı 7.5 civarına getirilir.

Örtü toprağı seriminden önce mantar torbalarının üzerleri düzeltilir. Hastalık ya da zararlı varsa bunlar ilaçlanır.

Havalandırmaya toprak seriminin ikinci haftasından itibaren başlanır. Toprak örtümünden 18-20 gün sonra yastıklar üzerinde mantarlar görülmeye başlar. Mantar taslakları toprak yüzeyinde görülmeye başladığında sulama kesilir ve mantarlar nohut büyüklüğüne gelene kadar sulama yapılmaz.

Mantarın ekonomik hasat süresi 35-45 gündür. m2 ye mantar verimi bu süre içinde ortalama 15 kg civarındadır.

Hasat devresi : 

Hasat süresi ekonomik olarak 45-50 gün'dür. Hasadın ilk 20 gününde saatte 6-8, daha sonraki günlerde saate 4-6 kez oda havasının değişmesi gerekir. Ayrıca hasat döneminde mantarın su isteği artar. Sık ve hafif sulama uzun aralıklı ve bol sulamaya tercih edilmelidir. Genel olarak hasat edilen mantar miktarı kadar su verilmesi uygun olur. Sulama işlemi hasat bittikten sonra yapılmalıdır. Sulamadan hemen sonra havalandırma yapılarak mantarlar üzerinde kalan su giderilmelidir.

3.5-4 cm çapına gelen mantarlar her gün sabah saatlerinde toplanır. Mantarlar hafifçe bastırılıp sapın döndürülmesi ile koparılır. Toprakla temas eden dip kısımları bıçakla kesilerek atılır. Hasat sırasında şapkaların kirlenmemesi ve berelenmemesine özen gösterilmelidir. Hasat sonrasında kasalar üzerinde kalan sap artıkları temizlenir. Açılan çukurlar temiz örtü toprağı ile örtülür.

Hasat süresi sonunda oda boşaltılır. Yerler, duvarlar ve kullanılan tüm malzemeler ilaçlı sularla yıkanarak temizlenir. Hasat sonunda yıkanan ve temizlenen yetiştirme odası %4'lük formalinle ilaçlanarak 1 gün bekletilir ve havalandırılır. Böylece yetiştirme odası ikinci parti kompost için hazır hale gelmiş olur.

Bir ton komposttan ortalama olarak 200-250 kg mantar alınabilmesi mümkündür. 

Ç.Ü. Tarımsal Yayım, Haberleşme, 
Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü 
Yrd.Doç.Dr. Müge K. DAVRAN

Telefon ve Faks: 0 322 338 67 46